Введение

Актуальность темы исследования. Этнонациональные проблемы - одни из самых сложных и острых проблем для любого полиэтнического государства, требующие к себе подходов, учитывающих исторические и культурные особенности народов. Китай, как известно, является одним из крупнейших в мире многонациональных государств. В нем проживает 56 национальностей, самая большая из которых - ханьцы. По Всекитайской переписи населения, проведенной в 2002г., они составляют 91,59% населения. 55 этнических меньшинств, насчитывающих более ста миллионов человек, и расселены на 64% территории Китая. Каждое из них отличается по численности, социально-профессиональной структуре, типу хозяйственно-культурной деятельности, диалекту, особенностям материальной и духовной культуры. Это определяет чрезвычайную сложность в управлении межнациональными отношениями в стране.Китай исторически формировался как многонациональное государство. Любое существенное изменение общественного устройства было связано с этнонациональными проблемами. Их регулирование осуществляется через совершенствование управленческих решений в сфере экономической, социальной и культурной жизни, учитывающих различия населяющих государство народов по их социокультурным, психологическим особенностям, формам экономического поведения.В разных странах мира проявляются межэтнические противоречия, обусловленные социально-экономическими проблемами, с одной стороны, а с другой - процессами становления самосознания национальностей, их запросами в сфере культурного, социально-экономического и политического развития. Геополитические противоречия в Англии и Канаде, этно-конфессиональные конфликты в Югославии, социально-этнические проблемы в благополучной Европе, на Ближнем Востоке и в Азии, национальные движения в СССР и конфликты на постсоветском пространстве - наглядное тому подтверждение. В современном мире этнонациональные проблемы все в большей степени политизируются. Социально-политические силы, движения, партии вкладывают свой особый смысл в содержание этнонациональной политики, предлагая свои способы и методы ее осуществления. Отсюда возникает проблема их сравнительного анализа и выделения критериев эффективного с точки зрения общественного прогресса и стабильности государства управления межнациональными взаимодействиями, отношениями государства и граждан различной национальности.

Таким образом, тема исследования актуальна для Китая, судьба которого влияет на развитие глобализирующегося мирового сообщества и интересна для других стран. Без тщательного изучения опыта управления межнациональными отношениями, решения межэтнических противоречий и извлечения из них исторических уроков невозможно получить объективную картину этнонационалыюй политики и ее реализации в Китае. Все это обуславливает необходимость изучения основных этапов этнонациональной политики и способов управления межнациональными отношениями в Китае с целью содействия интеграции, укрепления единства в стране и благополучия народов, населяющих Китай.

В Китае название «национальные меньшинства» используется только в значении численности по сравнению с национальностью хань, в нем не содержится смысл дискриминации. Между численностями разных нацменьшинств в стране огромная разница. Данные переписи, проведенной в 2002г., показали, что по численности чжуан занимает первое место - свыше 16 млн., а численность национальности гэба только 2,900 человек. Народы численностью более миллиона - монголы, хуэйцы, тибетцы, уйгуры, мяоцы, ицы, чжуанцы, буицы, маньчжуры, корейцы, дунцы, яоцы, байцы, казахи, туцзяцы, ханицы, даицы и лицы, всего 18 нацменьшинств. Народы, численность которых составляет с 10 тысяч до миллиона - лисуцы, вацы, лахуцы, шуйцы, дунсянцы, насицы, цзинпоцы, киргизы, туцы, дауры, мулоцы, цянцы, салацы, маонаньцы, гэлоцы, сибоцы, таких насчитывает 17 нацменьшинств".Национальные меньшинства Китая расселяются на широкой территории, в каждой провинции, автономной области проживают национальные меньшинства разные по численности. Они расселяются на территории с Северо-востока, Монгольской автономной области до Синьцзяньской, Гэньсуской, Чинэйской и Сицзаньской автономной области, а потом до провинции Иньнань, Гуйчуож, Сычуань, и Гуансийскиой автономной области, наконец, до провинции Гуандуна, Хэйнань и Тайваня. Словом, они расселяются, условно напоминая букву «С». Но сосредоточенно национальные меньшинства проживают в западной части Китая, то есть в пяти автономных областях и провинциях Иньнань, Чинхэй, Гуйчуож, Гэньсу, Сычуань и т.д.3.

Общая площадь территории национальных автономных областей составляет 63,75% всей площади Китая. Главной чертой расселения национальностей является: смешанное проживание разных национальностей, сосредоточенное проживание какой-то одной национальности. Такая ситуация естественно расширяет возможности общения в экономической, культурной и общественной сфере между разными национальностями.Китай исторически сложился как единая многонациональная держава. После установления власти КНР в 1949г. правительство ликвидировало режим национальной эксплуатации, угнетения и дискриминации, и начало проводить новую национальную политику на основе теории марксизма. Постепенно в Китае складывались равноправные, солидарные социалистические межнациональные отношения, основанные на принципе взаимного понимания, равноправия разных национальностей, независимо от их численности.

В любом многонациональном государстве правительство уделяет большое внимание внутренним межнациональным отношениям, поскольку они являются важным элементом в политическом, экономическом и общественном устройстве государства.В 1947г. под руководством КПК, исходя из конкретной ситуации страны, в Китае была создана первая автономная область национальных меньшинств -Нэймонгольская автономная область. С пятидесятых годов XX века до начала XXI века в государстве уже созданы 5 больших автономных областей, 30 автономных округов, 120 автономных уездов. Таким образом, в настоящее время все национальные меньшинства уже живут в условиях районно-националыюй автономии. Они, как хозяева, вместе с национальностью хань управляют внутренними национальными и государственными делами. Но в процессе развития национальностей и их взаимодействий возникают разные этнонациональные проблемы, требующие управленческих решений. Анализу подходов к этим решениям и их реализации, и посвящено данное исследование.

Историография. При изучении опыта управления межнациональными отношениями и решения этнонациональных проблем были использованы работы теоретического и методологического характера. Среди них, прежде всего, назовем произведения Сунь Ятсена, которого в Китае называют «отцом нации». Он первым ввел понятие «китайская нация» в политический дискурс, определил факторы, влияющие на объединение государственной нации. Разрабатывали это понятие также Чан Кайши - руководитель партии Гоминьдана до нового Китая (до 1949г.), и Мао Цзэдун - первый председатель КНР с 1949г.

Были использованы работы о теории нации и управлении в сфере межнациональных отношений председателей нового Китая - Цзян Цзэминя и Ху Цзиньто. В истории Китая и в современном Китае подходы к управлению межнациональными отношениями во многом зависели от решений лидеров страны. В этих работах предлагаются понятия нации и межнациональных отношений, стратегии управления межнациональными отношениями в Китае.

В исследовании мы также учитывали выступления ведущих политиков Китая6, работы авторитетных социологов и других обществоведов Китая, материалы в научных журналах, прессе, в которых обсуждались документы по теме диссертационного исследования.

Большой вклад в научную разработку темы внесли такие социологи Китая как Ван Эрщи, Ли Вэйхань, Ли Далун, Ли Шэн, Ма Жуна, Нин Цао, Тан Мин, Тянь Мэнцин, Цзинь Бинхао и др. В их трудах обосновываются концепции нации, предлагаются формы управления межнациональными отношениями. Для китайской социологии характерно представление о решении межнациональных проблем через пропаганду, разные формы оказания помощи нацменьшинствам, борьбу с сепаратизмом. Их взгляды на теорию нации и межнациональные отношения исходят из концептуальных подходов марксизма и ленинизма. Но в последние годы появились новые подходы в изучении этой проблемы. Споры сосредоточиваются на понимании нации как этносоциального образования или нации - согражданства.

В дипломной работе учитывались и работы западных исследователей, прежде всего, Б. Андерсена, Ван ден Берге, Э. Геллнера, К. Грица, Д. Ротшильда, Э. Хобсбаума и др.

Интересные положения для понимания концепций в теории нации, межнациональных отношений и этнонациональной политики содержатся в работах российских ученых: Р.Г. Абдулатипова, В.А. Авксентьева, Ю.В. Арутюняна, Л.М. Дробижевой, А.Г. Здравомыслова, В.Ю. Зорина, К.Н. Калининой,Китайские исследователи занимаются теорией нации и межнациональными отношениями в основном с точки зрения марксизма. Недостаток сравнительных исследований китайской и мировой теории и практики, а также отсутствие в Китае исследований демократического управления межнациональными отношениями с учетом социального аспекта, обусловили выбор темы диссертационной работы.

Для анализа управления в национальной сфере мы использовали опубликованные официальные документы, законы, другие доктринальные документы по этнонациональной политике Китая ".

Также базу дипломной работы составили материалы социологического исследования - проекта «Межэтническая толерантность в Синьцзяне», в котором анализируется процесс управления межнациональными отношениями на примере Синьцзян-Уйгурского автономного района.

Источниковая база. Источники, использованные при подготовке данного исследования, можно разделить на несколько групп. Первая представлена законодательными актами и постановлениями КНР и нормативно-правовыми актами Синьцзян-Уйгурского автономного района. В частности, для анализа национальной политики, проводимой официальными властями, были привлечены Конституция Китайской Народной Республики 1982 г., Закон КНР о районной национальной автономии 1984 г., Закон КНР о районной национальной автономии (поправки 2001 г.).

С целью изучения особенностей религиозной политики в СУАР были рассмотрены общегосударственные «Положение о регулировании религиозной деятельности иностранных граждан на территории Китайской Народной Республики» (1994 г.) и «Правила регулирования религиозной деятельности» (2004 г.), а также «Временное постановление об управлении местами отправления религиозной деятельности в СУАР» (1988 г.) и «Правила СУАР относительно управления религиозными делами» (1994 г.).

К первой группе источников примыкают комментарии к законам и нормативным актам, например, работа Чэнь Юныпэна «Закон о районной национальной автономии - положения и комментарии» (на кит. яз.).

Вторая группа источников включает в себя статистические ежегодники Китая, СУАР и г. Урумчи.

К третьей группе относятся официальные издания пресс-канцелярии Госсовета КНР - «белые книги», разъясняющие официальную позицию руководства страны по тому или иному вопросу («История и развитие Синь-цзяна»; «Национальная оборона Китая»; «Политика и практика Китая в вопросе нацменьшинств»; «Религия и свобода совести в Китае»).

К четвертой группе относятся материалы периодических изданий и информационных агентств - (агентств «РИАН», «Регнум», «Синьхуа»; газеты «Жэньминь жибао», журналов «Деловой Китай», «Россия - ШОС, ЕврАзЭс, ЕЭП, СНГ», «Элосы чжунъя дун оу шичан»), включая материалы интернет-сайтов газеты «Жэньминь жибао» и агентства Синьхуа.

Методы исследования. В работе использовался междисциплинарный подход к проблемам управления в области межнациональных отношений. Кроме того, особую значимость имел сравнительный подход, позволяющий сопоставить положения, как различных теоретических концепций, так и социальных практик в этой сфере на разных этапах развития китайского общества и в известной мере в сравнении с другими странами, прежде всего, с Россией.Для понимания процессов формирования и регулирования этнонациональной политики, интерпретации различными общественными силами неравенства этнических общностей, объяснения его причин, путей преодоления, определения перспектив взаимодействия групп, интеграции их в государственное сообщество и определение типа их отношений - всего того, что в мировой литературе называют нациостроительством («nation-building») использовался конструктивистский подход.

Изучая социальную практику - реализацию этнонациональной политики -использовался структурно-функциональный подход.

Цель исследования - показать динамику политических решений в сфере межнациональных отношений, осуществить анализ способов регулирования институтами государства межнациональных взаимодействий и рассмотреть эффективность их в социальной практике Китая.

В соответствии с целью исследования в диссертации предстояло решить следующие задачи:

- исследовать особенности внутреннего развития Синьцзяна в конце XX - начале XXI вв.;

-рассмотреть национальный и конфессиональный состав Синьцзян-Уйгурского автономного района,

-изучить особенности национальной и вероисповедной политики КНР в Синьцзяне.

- проанализировать проблему сепаратистских движений в СУАР на современном этапе и политику властей КНР по их нейтрализации.

-исследовать особенности истории формирования политики по отношению к национальностям в Китае;

-проанализировать факторы, влияющие на этнонациональную политику и способы управления межнациональными отношениями в Китае;

-рассмотреть социальную практику управления межнациональными отношениями на примере Синьцзян-Уйгурского автономного района;

-показать возможные пути совершенствования отношений между национальностями в Китае.

Объект и предмет исследования. Объектом исследования является Синьцзян-Уйгурский автономный район Китайской Народной Республики. Предметом исследования является эволюция политики государственного регулирования в сфере межнациональных отношений, социальные аспекты ее реализации в Китае.Хронологические рамки исследования - последнее десятилетие XX века - начало XXI века.

Структура исследования. Дипломная работа состоит из введения, двух глав, заключения и списка литературы.

Во введении указаны актуальность, степень изученности темы, источники, цель и задачи исследования, объект предмет, хронологические рамки и методы исследования.В первой главе показаны…

Вторая глава состоит из…

В заключении подведены итоги исследования…

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Ұлтаралық проблемалар – кез келген көп ұлтты мемлекет үшін өте күрделі де өткір проблемалардың бірі болып саналады. Сондықтан, бұл мәселе халықтардың тарихи және мәдени ерекшеліктерін ескеретін көзқарастарды талап етеді. Қытайдың әлемдегі көп ұлтты мемлекет болып табылатындығы белгілі. Осы елде 56 ұлт тұрса, солардың ішінде саны жағынан ең көп халық – ханзулар. 2002 жылы жүргізілген бүкілқытайлық халық санағы бойынша олар сол елдегі халықтардың 91,59%-ын құрап отыр. Сонымен бірге, саны жағынан аз болып келетін 55 этникалық ұлт бар, олардың саны жүз миллионнан асып жығылады және Қытай жерінің 64% аумағына солар қоныстанған. Олардың әрқайсысы саны бойынша, әлеуметтік-кәсіптік құрылымы бойынша, шаруашылық-мәдени қызмет түрлері бойынша, тілі бойынша, материалдық және рухани мәдениетінің ерекшеліктері бойынша бір-бірінен ерекшеленеді. Осыдан-ақ елдегі ұлтаралық қарым-қатынастарды басқарудың аса күрделі екендігін аңғаруға болады. Қытай сонау ерте заманнан көп ұлтты мемлекет болып қалыптаса бастаған. Қоғамдық құрылыстың кез келген елеулі өзгеруі ұлтаралық проблемаларға байланысты болды. Аталған мәселені реттеу мемлекетте қоныстанған халықтардың әлеуметтік-мәдени, психологиялық ерекшеліктерін, экономикалық әрекет түрлерін ескеретін экономикалық, әлеуметтік, мәдени саладағы басқарушылық шешімдерді жетілдіру арқылы жүзеге асырылып келді. Әлемнің әр елінде, бір жағынан, әлеуметтік-экономикалық проблемаларға, ал екінші жағынан, ұлттардың сана-сезімінің қалыптасуына, сондай-ақ олардың мәдени, әлеуметтік-экономикалық және саяси даму саласындағы сұраныстарына байланысты этносаралық шиеленістер туындап жатады. Англия мен Канададағы геосаяси қайшылықтар, Югославиядағы ұлтаралық жанжалдар, мамыражай Еуропадағы, сондай-ақ Таяу Шығыс пен Азиядағы әлеуметтік-этникалық проблемалар, бұрынғы КСРО-дағы ұлттық қозғалыстар және бұрынғы кеңестік аумақтағы жанжалдар осыған көрнекті мысал бола алады. Қазіргі әлемде ұлтаралық проблемалардың барлығы көп жағдайда саясиланып кеткен. Әлеуметтік-саяси күштер мен қозғалыстар, партиялар, ұлтаралық саясат мәселесіне өздерінің айрықша ұстанымдарын білдіріп, әрқайсысы соны шешудің тәсілдері мен әдістерін ұсынуда. Міне осы жерде қоғамдық прогресс пен мемлекеттің тұрақтылығы тұрғысынан ұлтаралық өзара әрекеттерді басқарудың, мемлекет пен түрлі ұлттың азаматтары арасындағы қарым-қатынастардың тиімді өлшемдерін салыстырмалы түрде талдап, айқындаудың проблемасы туындайды.

Сонымен, зерттеудің тақырыбы Қытай үшін аса маңызды. Осы елдің тағдыры жаһанданып бара жатқан қазіргі әлемге әсер етеді әрі басқа елдер үшін қызықты болып табылады. Ұлтаралық қатынастарды басқару мен этносаралық қарама-қайшылықтарды шешудің тәжірибесін мұқият зерделемей әрі солардан тарихи сабақ алмай тұрып, Қытайдағы ұлтаралық саясат жөнінде, оның іске асырылуы туралы объективті мағлұмат алу мүмкін емес. Осының бәрі елдегі интеграцияға жәрдемдесіп, Қытайды қоныстанған халықтардың ынтымағы мен бірлігін нығайту мақсатында, Қытайдағы этносаралық саясаттың негізгі кезеңдерін және ондағы ұлтаралық қатынастарды басқарудың әдістерін зерделеудің қажеттігін көрсетеді.

Қытайда «саны аз ұлттар» деген атау тек сол ұлттың санын ханзу ұлтының санымен салыстырғандағы мағынасында ғана пайдаланылады, яғни ешқандай кемсітушілікті білдірмейді. Елде осы «саны аз ұлттардың» саны бойынша үлкен айырмашылық бар. 2002 жылы өткізілген санақ деректеріне сүйенсек, чжуандықтар саны бойынша бірінші орын алады, олардың саны 16 млн.-нан асады, ал гэба ұлтының саны – бар болғаны 2,900 адам. Саны бір миллионнан асатын 18 ұлт бар, олар: моңғолдар, хуэйліктер, тибеттіктер, ұйғырлар, мяолар, илар, чжуандықтар, буилар, маньчжурлар, кәрістер, дундар, яолықтар, байлықтар, қазақтар, тулықтар, ханилықтар, даилықтар және лилықтар. Саны 10 мыңнан бастап бір миллионға дейін 17 халық бар: лисулықтар, валықтар, лахулықтар, шуйлықтар, дунсяндар, насилықтар, цзинполықтар, қырғыздар, тулықтар, даурлықтар, мулолықтар, цяндар, салалықтар, маонаньдықтар, гэлолықтар, сиболықтар. Қытайда саны аз ұлттар кең аумақта орналасқан, әрбір провинцияда, әрбір автономиялық облыста саны жағынан әр түрлі алуан ұлттар өмір сүреді. Олар солтүстік-шығыста Моңғолия автономиялық облысынан Шыңжаң, Гэньсу, Чинэй және Сицзань автономиялық облысына дейін, сонан соң Иньнань, Гуйчуож, Сычуань провинциясы мен Гуанси автономиялық облысына дейін және Гуандун провинциясына, Хейнань мен Тайваньға дейін қоныстанған. Олардың қоныстанған аумағы шартты түрде «С» әрпін еске түсіреді. Бірақ, саны аз ұлттар көбінесе Қытайдың батыс бөлігінде, атап айтқанда, бес автономиялық облыста және Иньнань, Чинхэй, Гуйчуож, Гэньсу, Сычуань провинцияларында шоғырланып қоныстанған.

Ұлттық автономиялық облыстардың жалпы жер көлемі Қытайдың бүкіл аумағының 63,75%-ын құрайды. Ұлттардың қоныстануындағы басты ерекшеліктерді былайша ажыратып айтуға болады: түрлі ұлттардың араласып қоныстануы, бір ғана ұлттың шоғырланып қоныстануы. Мұндай кезде алуан ұлттардың экономикалық, мәдени және қоғамдық салада бір-бірімен араласып өмір сүруінің мүмкіндіктері кеңейе түседі. Қытай ежелден біртұтас көп ұлтты мемлекет болып қалыптасқан. 1949 жылы Қытай Халық Республикасының билігі орнағаннан кейін, үкімет ұлттық қанаушылық пен кемсітушілікті жойып, марксизмге негізделген жаңа ұлттық саясат жүргізуге бет бұрды. Қытайда бірте-бірте тең құқылы, социалистік ұлтаралық қарым-қатынастар орныға бастады және осы қатынастар өзара түсіністік, әрбір ұлттың өзінің санына қарамастан тең құқылы болу принципіне негізделген еді.

Кез келген көп ұлтты мемлекетте үкімет ішкі ұлтаралық қарым-қатынастарға баса мән береді, себебі аталмыш қатынастар мемлекеттің саяси, экономикалық және қоғамдық құрылысындағы маңызды элемент болып есептеледі. 1947 жылы елдегі нақты ахуалға сүйене отырып, Қытай коммунистік партиясының басшылығымен саны аз ұлттардың алғашқы автономиялық облысы – Нэймоңғол автономиялық облысы құрылған болатын. ХХ ғасырдың елуінші жылдарынан бастап ХХІ ғасырдың басына дейін 5 үлкен автономиялық облыс, 30 автономиялық округ, 120 автономиялық уезд құрылды. Сонымен, қазіргі уақытта, саны аз ұлттардың барлығы аудандық-ұлттық автономия жағдайында өмір сүріп жатыр. Олар да, ханзулықтармен бірге ішкі ұлттық және мемлекеттік істермен айналысуда. Бірақ, ұлттардың дамуы барысында және олардың өзара әрекеттері кезінде басқарушылық шешімдерді талап ететін түрлі ұлтаралық проблемалар туындап жатады. Осы зерттеу аталған проблемаларды шешудің және оларды іске асырудың жолдарын талдауға арналған.

Тарихнама (Историография). Ұлтаралық қарым-қатынастарды басқару мен этносаралық проблемаларды шешудің тәжірибесін зерделеу кезінде теориялық және әдіснамалық сипаттағы жұмыстар пайдаланылды. Солардың ішінде, ең алдымен, «ұлттың атасы» атанған Сунь Ятсеннің шығармасын атап өткен жөн. Ол саяси сахнаға алғаш рет «қытай ұлты» деген ұғымды енгізіп, мемлекеттік ұлтты біріктіруге ықпал ететін факторларды айқындап берді. Мұндай ұғымдарды бұрынғы Гоминдань партиясының басшысы Чан Кайши да (1949 жылға дейін) және ҚХР-ның бірінші төрағасы Мао Цзэдун да дайындаған болатын.

Жаңа Қытайдың төрағалары – Цзян Цзэмин мен Ху Цзиньтоының ұлтаралық қарым-қатынастар саласындағы басқару және ұлт теориясы туралы жұмыстары пайдаланылды. Қытай тарихында және қазіргі Қытайда ұлтаралық қатынастарды басқарудың жолдары көбінесе ел басшыларының шешімдеріне байланысты болып келеді. Аталған жұмыстарда ұлт және ұлтаралық қатынастар ұғымдары, Қытайдағы ұлтаралық қатынастарды басқарудың стратегиясы ұсынылған.

Осы зерттеу жұмысында Қытайдың жетекші саясаткерлерінің пікірлері, беделді әлеуметтанушыларының (социологтарының) және Қытайдың басқа да қоғам қайраткерлерінің жұмыстары, сондай-ақ ғылыми журналдар мен баспасөзде осы тақырыпқа жазылған материалдар да ескерілді.

Тақырыптың ғылыми дамуына Қытайдың мынадай әлеуметтанушылары үлкен үлес қосты: Ван Эрщи, Ли Вэйхань, Ли Далун, Ли Шэн, Ма Жуна, Нин Цао, Тан Мин, Тянь Мэнцин, Цзинь Бинхао және басқалары. Олардың еңбектерінде ұлттың тұжырымдамасы негізделіп, ұлтаралық қатынастарды басқарудың тәсілдері ұсынылған. Қытай әлеуметтануы үшін ұлтаралық проблемаларды насихат арқылы, саны аз ұлттарға түрлі көмек көрсету арқылы, сепаратизмге қарсы күрес арқылы шешудің жолдары тән болып келеді. Олардың ұлтаралық қатынастар мен ұлт теориясына деген көзқарастары марксизм мен ленинизмнің тұжырымдамалық көзқарастарына сүйенген. Бірақ соңғы жылдары осы проблеманы зерделеуде жаңа көзқарастар пайда болды. Мұндағы өзара тартыс ұлтты этноәлеуметтік құрылым немесе азаматтық деп қабылдауымыз керек пе деген түсінікке келіп тірелуде.

Сондай-ақ диплом жұмысында Батыс зерттеушілерінің де жұмыстары ескерілді, соның ішінде, ең алдымен,  Б. Андерсеннің, Ван ден Бергтің, Э. Геллнердің, К. Грицтің, Д. Ротшильдтің, Э. Хобсбаумның және тағы басқалардың еңбектерін атап өтуге болады.

Ұлт және ұлтаралық қатынастар, этносаралық саясат теориясындағы тұжырымдаманы түсінуге қатысты қызықты ой-пікірлер мына ресейлік ғалымдардың: Р.Г. Абдулатиповтың, В.А. Авксентьевтің, Ю.В. Арутюнянның, Л.М. Дробижеваның, А.Г. Здравомысловтың, В.Ю. Зориннің, К.Н. Калининаның жұмыстарында кездеседі. Қытай зерттеушілері ұлт және ұлтаралық қатынастар теориясына негізінен марксизм көзқарасы тұрғысынан қарайды. Қытайлық және әлемдік теория мен практикада салыстырмалы зерттеулердің жетіспеушілігі, сондай-ақ Қытайда ұлтаралық қатынастарды демократиялық басқарудың әлеуметтік аспектісін ескере отырып жүргізілген зерттеулердің жоқтығы осы зерттеу тақырыбын таңдауға себеп болды.

Ұлттық саладағы басқаруды талдау үшін, Қытайдың этноұлттық саясаты бойынша жарияланған ресми құжаттарды, заңдарды, басқа да доктриналық құжаттарды пайдаландық.

Сонымен бірге, «Шыңжаңдағы ұлтаралық толеранттық» атты тақырыпқа жазылған әлеуметтік зерттеудің материалдары да диплом жұмысының негізін қалады. Аталмыш зерттеуде Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданындағы ұлтаралық қатынастарды басқарудың процесіне талдау жасалған.

Дереккөз. Осы зерттеуді дайындау кезінде пайдаланылған дереккөздерді бірнеше топқа бөлуге болады. Олардың бірінші тобын ҚХР-ның заңнамалық актілері мен қаулылары және Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданының нормативтік-құқықтық актілері құрайды. Атап айтқанда, ресми билік орындары жүргізіп отырған ұлттық саясатты талдау үшін, Қытай Халық Республикасының 1982 жылғы Конституциясы, ҚХР-ның Аудандық ұлттық саясат туралы 1984 жылғы заңы, сондай-ақ ҚХР-ның Аудандық ұлттық саясат туралы (2001 жылғы түзетулері бар) заңы пайдаланылды.

Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданындағы (ШҰАА) діни саясаттың ерекшеліктерін зерттеу мақсатында, «Қытай Халық Республикасының аумағындағы шетел азаматтарының діни қызметін реттеу туралы» (1994 ж.) және «Діни қызметті реттеу туралы» (2004 ж.) жалпымемлекеттік ережелер, сондай-ақ «ШҰАА-да діни қызметті өткізу орындарын басқару туралы уақытша қаулы» (1988 ж.) және «ШҰАА-ның діни істерді басқаруға қатысты ережесі» (1994 ж.) қарастырылды.

Заңдар мен нормативтік актілерге берілген түсініктемелер де дереккөздердің бірінші тобына кіреді. Мысалы, солардың қатарына Чэнь Юныпэннің қытай тілінде жазылған «Аудандық ұлттық автономия туралы заң – ережелер мен түсініктемелер» деген жұмысын жатқызуға болады.

Дереккөздердің екінші тобы Қытайдың, ШҰАА-ның және Үрімші қаласының жыл сайынғы статистикалық мәліметтерін қамтиды.

Үшінші топқа ҚХР Мемлекеттік кеңесінің баспасөз кеңсесінен шыққан ресми басылымдар («ақ кітаптар») жатады, осы басылымдарда ел басшылығының қандай да бір мәселеге қатысты ресми ұстанымы түсіндіріліп отырылады («Шыңжаңның тарихы мен дамуы»; «Қытайдың ұлттық қорғанысы»; «Саны аз ұлттар мәселесіне қатысты Қытайдың саясаты және тәжірибесі»; «Қытайдағы дін және ар-ұждан еркіндігі»).

Төртінші топқа мерзімді баспасөз бен ақпараттық агенттіктердің материалдары жатады («РИАН», «Регнум», «Синьхуа» агенттіктері; «Жэньминь жибао» газеті, «Іскери Қытай», «Ресей - ШОС, ЕврАзЭқ, ЕЭП, ТМД», «Элосы чжунъя дун оу шичан» журналдары), сондай-ақ «Жэньминь жибао» газеті мен Синьхуа агенттігінің интернет-сайттарынан алынған материалдар да кіреді.

Зерттеу әдістері. Осы жұмыста ұлтаралық қатынастар саласындағы басқару проблемалары бойынша пәнаралық тәсіл пайдаланылды. Бұған қоса, салыстырмалы әдіс те айрықша орын алады. Аталмыш әдіс арқылы осы салаға қатысты басқа елдердің, соның ішінде, әсіресе Ресейдің тәжірибесімен  Қытай қоғамының түрлі даму сатысындағы әр түрлі теориялық тұжырымдамалардың да, сондай-ақ әлеуметтік тәжірибенің де ережелерін бір-бірімен салыстыра отырып зерттеуге болады. Этноұлттық саясатты қалыптастыру мен реттеу процестерін және түрлі қоғамдық күштер тарапынан болған этникалық топтардың теңсіздігін түсініп, оның себептері мен оны еңсерудің жолдарын түсіндіру үшін, топтардың өзара әрекеттерінің перспективасын айқындап, оларды мемлекеттік қоғамға интеграциялау үшін, сондай-ақ олардың өзара қарым-қатынасының түрін анықтау үшін, яғни әлемдік әдебиетте ұлттық құрылыс («nation-building») деп атаған осындай мәселелерді шешу үшін құрылымдық (конструктивистік) тәсіл пайдаланылды.

Әлеуметтік тәжірибені, яғни этноұлттық саясаттың іске асырылуын зерттеу барысында құрылымдық-функционалдық тәсіл қолданылды.

Зерттеудің мақсаты – ұлтаралық қатынастар саласындағы саяси шешімдердің серпінін (динамикасын) көрсетіп, мемлекеттік институттар тарапынан ұлтаралық қатынастарды реттеудің әдістерін талдап, Қытайдың әлеуметтік тәжірибесіндегі олардың тиімділігін қарастыру болып табылады.

Жұмыстың зерттеу тақырыбына сәйкес, мынадай міндеттерді шешу керек болды:

- ХХ ғасырдың соңы мен ХХІ ғасырдың бас кезіндегі Шыңжаңның ішкі даму ерекшеліктерін зерттеу;

- Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданының ұлттық және конфессиялық құрамын қарастыру;

- ҚХР-ның Шыңжаңдағы ұлттық және діни наным саясатының ерекшеліктерін зерттеу;

- қазіргі кезеңде Шыңжаңда орын алған сепаратистік қозғалыстардың проблемасына және ҚХР билігінің соларды залалсыздандыру бойынша жүргізген саясатына талдау жасау;

- Қытайда ұлттарға қатысты саясатты қалыптастырудың тарихи ерекшеліктерін зерттеу;

- Қытайдағы этноұлттық саясатқа және ұлтаралық қатынастарды басқарудың әдістеріне әсер ететін факторларға талдау жасау;

- Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданын мысалға ала отырып, ондағы ұлтаралық қатынастарды басқарудың әлеуметтік тәжірибесін қарастыру;

- Қытайдағы ұлттар арасындағы қарым-қатынастарды жетілдірудің ықтималды жолдарын көрсету.

Зерттеудің объектісі мен нысанасы. Қытай Халық Республикасының Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы зерттеу объектісі болып табылады. Қытайдағы ұлтаралық қатынастар саласындағы мемлекеттік реттеу саясатының эволюциясы және оны іске асырудың әлеуметтік аспектілері зерттеудің нысанасы болып табылады. Зерттеудің хронологиялық аясы - ХХ ғасырдың соңғы онжылдығы мен ХХІ ғасырдың бас кезі.

Зерттеудің құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен тұрады.

Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, оның зерттелу дәрежесі, пайдаланылған дереккөздер, зерттеудің мақсаты мен міндеттері, зерттеудің объектісі мен нысанасы, хронологиялық аясы және әдістері көрсетілген. Бірінші тарауда ..... келтірілген.

Екінші тарау ..... тұрады.

Қорытындыда ...... зерттеудің нәтижелері берілген.